Siły wytwórcze stanowią najbardziej dynamiczny element sposobu produkcji. Znajdują się one w stanie ciągłego rozwoju, zwiększając zakres władzy człowieka nad przyrodą i umożliwiając wzrost produkcji dóbr materialnych. Jednocześnie siły wytwórcze są czynnikiem decydującym o tym, jakie w danym okresie historycznym dominują stosunki produkcji. Jak obrazowo pisał K. Marks,„żarna dają społeczeństwo panów feudalnych, młyn parowy — społeczeństwo kapitalistów przemysłowych”. Przy danym poziomie sił wytwórczych ludzie nie mogą dowolnie ustalać swych stosunków produkcynych, lecz muszą je kształtować w taki sposób, jaki jest możliwy, jaki wynika z określonego zakresu władzy człowieka nad przyrodą. W warunkach niezwykle prymitywnego poziomu sił wytwórczych, który cechował pierwsze fazy rozwoju społeczeństwa ludzkiego, kiedy zaledwie możliwe było zdobycie środków na utrzymanie się człowieka przy życiu — nie mógł powstawać produkt dodatkowy, nadwyżka produktu ponad prymitywne potrzeby człowieka. W tych warunkach nie było ekonomicznych przesłanek wyzysku, a jedyną możliwa formę stosunków produkcji stanowiła wspólnota pierwotna.
